Het lied ‘Brand in Mokum’ wordt gezongen als een canon.
Brand in Mokum, brand in Mokum,
Zie eens ginder! Zie eens ginder!
Brand brand! Brand brand!
En daar is geen water.
Het lied is een variatie op een Engels lied dat verwijst naar de grote vijfdaagse stadsbrand van 1666 in Londen.
London’s burning, London’s burning
Fetch the engines! Fetch the engines!
Fire, fire! Fire, fire!
Pour on water, pour on water.
Het Engelse lied is echter niet het origineel. Al in 1580 staat ‘Scotland’s Burning’ in het Ravenscroft Songbook. Ravenscroft was een verzamelaar van oude liedjes. Het lied is ontstaan in, of kort na, 1544.
Scotland, it burneth
Look out! Look out!
Fire fire! Fire fire!
Cast on more water!
Het Schotse origineel verwijst naar de grote stadsbrand in Edinburgh in 1544, toen Engelse troepen in opdracht van Hendrik VIII (bekend als koning Blauwbaard, zie ook Mooi Anna zat op majesteit) Schotland binnenvielen en de stad in brand staken. In dit artikel zal ik mij verder echter beperken tot een verklaring van de Nederlandse liedtekst.
Mokum is bargoens voor (de binnenstad van) de stad Amsterdam. Het woord is afkomstig van het Jiddische woord mokem, dat stad betekent en weer is afgeleid van het Hebreeuwse woord maqom. In het Nederlands-Joods taalgebruik werden steden vaak aangeduid met Mokum, gevolgd door een ander woord met dezelfde beginletter als de stad: Amsterdam werd bijvoorbeeld Mokum Allef genoemd, Alkmaar Mokum Aye en Rotterdam Mokum Reisj. De naam Mokum is als koosnaam van Amsterdam blijven bestaan, omdat de Joden zich hier veilig en thuis voelden. Ongeveer de helft van alle Nederlandse Joden heeft door de eeuwen heen in Amsterdam gewoond.
De laatste regel van het lied is vreemd: ‘En daar is geen water’. Als er iets is waar in Amsterdam geen gebrek aan was, dan is het water. Het is uiteraard mogelijk dat gewoon sprake is van een slechte vertaling. Wijzig ‘pour on water’ (giet er water op) in ‘poor on water’ en je zou het kunnen vertalen in ‘arm aan water’. Ik vind dat echter geen bevredigende verklaring. Waarom zou je wel de moeite nemen om de zin ‘Fetch the engines’ (haal de motoren) te wijzigen in ‘zie eens ginder’, maar een onzin-zin over gebrek aan water laten staan?
Het lijkt mij veel aannemelijker dat met de zin ‘En daar is geen water’ bedoeld wordt dat de Amsterdammers, want de naam Mokum wordt alleen door de Amsterdammers zelf gebruikt, niet van plan waren om de brand te gaan blussen. En dan denk ik direct aan de opstand tegen Napoleon in 1813.
Dat het einde van het Franse regime nabij was, werd duidelijk toen op 12 november 1813 het nieuws in Amsterdam doordrong dat de eerste kozakken Overijssel waren binnengetrokken. Door de snelle geallieerde opmars was de Franse legerbevelhebber in Amsterdam gedwongen om zich in de nacht van 14 op 15 november met zijn gehele garnizoen naar Utrecht terug te trekken. Toen bovendien het gerucht rondging dat Napoleon in de Volkerenslag bij Leipzig was verslagen, ontstonden er relletjes in Amsterdam en begon men met het in brand steken van gehate Franse symbolen, zoals douanehuisjes en de kazerne van de Franse douane. Ook de telegraaf op de Weespertoren werd daarbij vernield. Op tekeningen en schilderijen uit die tijd, en vroeger ook op schoolprenten, zien we brandende gebouwen en dansende mensen.
Het lijkt mij, hoewel slechts een veronderstelling, een reële verklaring voor het lied, vooral omdat ook de datering overeen kan komen met het ontstaan van het lied.
©Bert van Zantwijk
Overname van (delen van) dit artikel is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de naam van de auteur en/of een link naar dit artikel.
Bert van Zantwijk 